Choć kiedyś napar z liści i pąków drzewa herbacianego był przywilejem jedynie cesarzy i królów, a jego picie było na dworach prawdziwą ceremonią, dziś jest on jednym z najbardziej popularnych napojów na świecie. Przez kilka tysięcy lat zrodziło się też wiele sposobów przyrządzania herbaty i zwyczajów związanych z jej piciem. W poniższym artykule postaramy się przybliżyć historię herbaty, jej najbardziej znane rodzaje, właściwości zdrowotne oraz znane sposoby przyrządzania.
Początki herbaty w Chinach
Pierwsze wzmianki dotyczące napoju z liści herbaty pojawiły się w III wieku p.n.e., kiedy słynny chiński lekarz zalecił napar na poprawienie koncentracji i jako lek na wzmocnienie organizmu. Wraz z rosnącą popularnością, chińscy rolnicy sadzili coraz więcej krzewów herbacianych, rozwijając przy tym sposoby suszenia liści i ich przetwórstwa. Popularność herbaty wzrosła gwałtownie w IV i V wieku, kiedy na terenie całych Chin, na wzgórzach ciągnących się wzdłuż doliny rzeki Jangcy powstawały nowe plantacje. Czas ten określany jest często, jako „złoty wiek” herbaty. Wkrótce napar przyrządzano coraz częściej dla przyjemności, a także dla jego orzeźwiających właściwości. Handlarze zaczęli też sprzedaż pięknych, drogich i eleganckich zestawów do herbaty, a jej samo przyrządzenie i podawanie zmieniło się w prawdziwy ceremoniał. Do czasów panowania dynastii Ming w Chinach produkowano tylko zieloną herbatę. W późniejszym okresie chińczycy wyprodukowali dwa nowe rodzaje herbaty – herbatę czarną i herbatę o aromacie kwiatowym.
Dar dla Cesarza
W 803 r. nasiona krzewu herbacianego z Chin do Japonii przywiózł mnich Dengyo Daishi. Po 5 latach od zasiania ich w klasztorze, gotowy napój podał ówczesnemu cesarzowi Saga, który poznawszy niesamowity smak nowego napoju, rozkazał uprawiać herbatę w kilku prowincjach dookoła stolicy. Kiedy japońsko-chińskie stosunki uległy pogorszeniu, pomiędzy IX a XI wiekiem, przestano pić herbatę na cesarskim dworze, uważając ją za „chiński wynalazek”. W XII wieku kolejny raz przywieziono z Chin nasiona herbaty do Japonii. W kraju tym stworzono unikalny ceremoniał picia i parzenia tego napoju, zwany Cha-no-yu.
Herbata w Polsce i na świecie
W Europie herbata pojawiła się po raz pierwszy dzięki holenderskim kupcom, którzy przywieźli ją na początku XVII wieku handlując z Chinami. W 1618 roku przywieziono ją do Rosji, jako dar Chin dla Cara Aleksandra, a kilkadziesiąt lat później pierwsze nasiona herbaty trafiły do Anglii, Portugalii, Francji oraz Danii, gdzie stały się niezwykle popularne. Napar z „chińskiego zioła” zyskiwał swoich zwolenników wśród arystokratów, a wieść o nim roznosiła się bardzo szybko. W XVII wieku herbata zyskała tak dużą popularność w Anglii, że stała się tam najpopularniejszym napojem. Dzięki koloniom brytyjskim herbata trafiła do Indii, gdzie zaczęto ją uprawiać na dużą skalę w XIX wieku. Stąd trafiła następnie do krajów arabskich. Ciekawy jest fakt, że choć w Indiach i na Cejlonie herbatę zaczęto uprawiać w XIX wieku, kraje te są obecnie największymi producentami herbaty na świecie.
W Polsce herbata obecna jest najprawdopodobniej od XVII wieku, kiedy to leczniczy napar często popijała Ludwika Maria Gonzaga. Za czasów panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego pijali herbatę przedstawiciele rodów magnackich, a zwyczaj popołudniowych pogawędek przy herbacie stał się dla członków elity bardzo popularny. Do pewnego czasu nie potrafiono właściwie przyrządzić naparu z liści herbaty, a do Polski trafiała głównie jej zielona odmiana, uważana powszechnie za niesmaczną. Polacy powoli zaczęli przejmować zwyczaj picia herbaty od Rosjan, ale prawdziwą popularność zyskała ona dopiero dzięki pojawieniu się samowaru, umożliwiającego bardzo łatwe przyrządzenie napoju. Równocześnie pojawiły się na rynku firmy, które zajmowały się sprowadzaniem herbaty z Chin, dzięki czemu w Warszawie powstawały pierwsze herbaciarnie.
Uprawa krzewów
Krzewy herbaty mogą prawidłowo się rozwijać dzięki zapewnieniu im odpowiednich warunków: dostępności promieni słonecznych, obecności częstych i obfitych opadów deszczu. Herbatę uprawia się więc na plantacjach w klimacie tropikalnym, gorącym. Idealny klimat do uprawy tej rośliny panuje w Chinach, Indiach Południowych, Indonezji, Kenii oraz na Cejlonie (Sri-Lanka). Najobfitsze zbiory są zazwyczaj na terenach nizinnych, lecz w celu uzyskania najlepszej jakości krzewów, plantatorzy zakładają uprawy herbaty w terenie górzystym, do wysokości nawet 2 000 m n.p.m. Do rozwoju herbaty ważny jest też lekko kwaśny odczyn gleby. Krzewy herbaciane są również odporne na spadek temperatury poniżej zera stopni Celsjusza, dlatego mróz nie niszczy upraw, a jedynie może wpłynąć na zmniejszenie plonów.
Różne rodzaje herbaty
Najbardziej popularnym i znanym rodzajem jest herbata czarna, która pochodzi z licznych plantacji w Chinach, Indiach i Afryce. Czarna herbata sprzedawana jest w różnych postaciach: liściastej, łamanej, proszkowej i pylistej. Producenci często wzbogacają ją o kawałki owoców, orzechów, czekoladę, wanilię, karmel czy rum. Napar ma ciemny intensywny kolor lub żywy, czerwonawy. Najbardziej popularne gatunki czarnej herbaty to assam, yunnan, darjeeling oraz ceylon.
Kolejnym bardzo znanym rodzajem herbaty jest herbata zielona, która nie jest poddawana procesowi fermentacji. Świeżo zebrane liście poddaje się więdnięciu, parowaniu, zwijaniu i suszeniu. W wielu regionach, wysokiej klasy zielone herbaty produkuje się jeszcze klasyczną, starożytną metodą, wykonując wszystkie czynności ręcznie. Ma ona smak bardziej gorzki niż herbata czarna, a w filiżance napar przybiera barwę jaśniejszą, zbliżoną do cytrynowożółtej lub słomkowej. Dzięki swym właściwościom zdrowotnym jest bardzo ceniona – napar bogaty jest w witaminy C, E, B, sole mineralne oraz garbniki. Coraz popularniejsze stają się herbaty zielone aromatyzowane dodatkami w postaci kwiatów czy owoców. Najbardziej popularne gatunki zielonej herbaty to gunpowder, longjing (lung ching) lub sencha.
Herbata biała powstaje z młodych pączków, które jeszcze się nie rozwinęły. Ich zebranie możliwe jest jedynie na wiosnę, kiedy roślina budzi się z zimowego snu, a w trakcie produkcji poddawana jest tylko procesowi więdnięcia i suszenia. Produkowana jest na niewielką skalę głównie w Chinach. Herbata biała ma odcień lekko srebrnawy, a po zaparzeniu ma kolor jasnosłomkowy. Jest to jeden z najdroższych rodzajów herbaty.
Proces produkcji herbaty żółtej podobny jest do produkcji herbaty białej, ale w tym przypadku pozwala jej się na dłuższe schnięcie, co powoduje, że w smaku różni się w sposób istotny zarówno od białej, jak i zielonej herbaty. Kolor naparu jest zielonkawo-żółty. Taki produkt uznawany jest obecnie za najszlachetniejszy rodzaj herbat.
Herbata oolong (ulung), nazywana często półfermentowaną; produkowana jest na Tajwanie i w Chinach. Zaraz po zebraniu, liście herbaty pozostawiane są na słońcu i kiedy tylko zwiędną, zbiera się je i wytrząsa w bambusowych koszach w celu obtarcia brzegów liści. Czynności te (więdnięcie i wytrząsanie) powtarza się kilkakrotnie na przemian, do momentu, kiedy liście zyskają kolor żółtawy. Wtedy poddaje się je lekkiej fermentacji, która stanowi 12-15% fermentacji zwykłej i procesowi palenia. Oolongi z Tajwanu poddawane są dłuższej fermentacji, dzięki czemu ich napar jest nieco ciemniejszy od herbaty z Chin.
Pochodząca z prowincji Yunnan czerwona herbata pu-erh słynie ze swoich właściwości zdrowotnych. Obniża zawartość tłuszczu w organizmie, reguluje poziom cholesterolu i wspomaga procesy trawienia, stąd znana jest głównie jako odchudzająca. Herbata ta przechodzi dodatkowy proces leżakowania i fermentacji. Jej charakterystyczną cechą jest bardzo silny zapach i smak. Napar jest ciemnobrunatny i gęsty.
Wymieniając najbardziej popularne rodzaje herbat, nie sposób pominąć aromatyzowanych, jak np. earl grey czy lapsang souchong. Herbaty te powstają wskutek mieszania aromatów z liśćmi herbaty czarnej, zielonej, pu-erh lub ulung. Mieszanie odbywa się chwilę przed pakowaniem herbaty. Aromaty uzyskuje się dodając owocowych esencji zapachowych (np. pomarańcza, cytryna) lub płatki kwiatów (np. róża, jaśmin).
Herbata dla zdrowia...
Delektując się smakiem i aromatem herbaty, pijąc ją każdego dnia, często zapominamy o bogactwie jej walorów zdrowotnych. Dobroczynny wpływ naparu herbacianego i jego lecznicze właściwości zostały odkryte już kilka tysięcy lat temu przez chińskich i japońskich lekarzy. Odpowiednio dobrany i przyrządzony napój może stać się lekiem wspomagającym zwalczanie wielu dolegliwości. Napar z liści tej rośliny zawiera wiele składników mających dobry wpływ na ludzki organizm. Z głównych związków występujących w herbacie należy wymienić teinę (odpowiednik kofeiny), taninę (osłabiającą teinę, mająca działanie uspokajające i działająca kojąco zwłaszcza na błonę śluzową żołądka), flawonoidy (inaczej zwane polifenolami, chronią organizm przez wolnymi rodnikami), teaninę (aminokwas obniżający ciśnienie, stymulujący procesy mózgowe), witaminy (B1, B2, A, C i K) oraz minerały (fluor, wapń, żelazo, potas, sód i cynk). Szczególnie ważne dla człowieka są zawarte w herbacie polifenole, które mają działanie antyoksydacyjne. Spowalniają one procesy starzenia i działają przeciwwirusowo. Związki te chronią również przed zawałami serca. Napar z herbaty ma również działanie stymulujące układ krążenia, poprawia funkcje naczyniowe i obniża poziom złego cholesterolu. Działa też bakteriobójczo i bakteriostatycznie, hamuje rozwój i zabija bakterie powodujące dur brzuszny, pałeczki gronkowca oraz paciorkowca. Korzystnie wpływa na układ pokarmowy ułatwiając trawienie i przyswajanie pokarmów, a także pomaga przy zatwardzeniach. Wpływa korzystnie na pracę nerek i dróg moczowych, wzmaga ich czynności, jako umiarkowany środek moczopędny.
... i dla urody
Herbata coraz częściej dodawana jest do kosmetyków, ponieważ zawarte w niej witaminy i minerały mają korzystny wpływ na urodę. Szczególnie jej zielona odmiana znajduje zastosowanie w różnego rodzaju kremach, balsamach do ciała, szamponach i dezodorantach. Zawarta w niej witamina B2 ma właściwości ujędrniające powłoki skórne, a witaminy K i P wzmacniają ścianki naczyń włosowatych. Ten rodzaj herbaty znajduje też zastosowanie jako doskonały filtr UV. Ponadto napar herbaciany z henną stosuje się jako barwnik do włosów, który dodatkowo wzmacnia cebulki i zapobiega wypadaniu włosów.
Sposób na herbatę
Herbata zaparzona w niewłaściwy sposób często traci swoje cenne właściwości lecznicze i nierzadko jest po prostu niesmaczna. Należy więc pamiętać, aby przygotowywać ją według ścisłych reguł. Najważniejsza jest staranność, precyzja, dokładność, zachowanie właściwej kolejności nieskomplikowanych czynności oraz szybkość ich wykonania.
Czarna herbata powinna być zalewana wrzątkiem (100 °C) i zaparzana od trzech do pięciu minut. Po tym czasie herbata staje się gorzka oraz zaczyna się uwalniać tanina, która neutralizuje pobudzające działanie teofiliny i kofeiny. Herbatę zieloną zalewamy zawsze wodą o temperaturze od 60 °C do 80 °C. Należy ją zaparzać maksymalnie trzy minuty, aby nie nabrała gorzkiego posmaku. Te same liście można parzyć nawet do 3 razy, a najwartościowszym naparem jest zazwyczaj drugi. Herbatę białą można parzyć trzykrotnie w temperaturze 85 °C. Tak przygotowany napar zostawia się na ok. 5-7 min., dzięki czemu napój zachowuje najlepsze wartości smakowe. Żółtą herbatę podobnie jak białą można zaparzać kilka razy. Temperatura wody nie powinna przekraczać 80 °C , a pierwsze parzenie może trwać od 1 do 3 minut. Herbatę typu ulung parzy się w temperaturze 90 °C przez 3-4 minuty. Herbata tego typu powinna być zaparzana w dużych dzbankach, aby zrolowane i ususzone liście mogły się całkowicie rozwinąć, dzięki czemu uzyska się w pełni jej wspaniały aromat. Natomiast parzenie herbat typu pu-erh trwa mniej więcej 3 minuty i odbywa się w temperaturze 90-100 °C. Parzenie pu-erh odbywać się może wielokrotnie, bo herbata ta w każdym kolejnym parzeniu oddaje do naparu inne dobroczynne substancje.
Tradycja przetrwała do dzisiaj
W ciągu kilku tysięcy lat zrodziło się też wiele zwyczajów związanych z piciem i przyrządzaniem herbaty. Znanym na całym świecie zwyczajem jest japońska ceremonia picia herbaty – Cha-no-yu. Wiele lat temu narodziła się sztuka, związana z ascetyczną filozofią i estetyką. Do dzisiaj ceremonia parzenia herbaty, która odbywa się w „pawilonie herbacianym” jest rodzajem rytuału ze sztywnymi regułami zachowania, których celem jest osiągnięcie stanu odnowy duchowej i harmonii ze światem.
Z najbardziej znanych należy jeszcze wymienić angielski zwyczaj Five o'clock, zapoczątkowany przez księcia Charlesa II i jego żonę, Catherine de Braganza, którzy byli wyjątkowymi miłośnikami herbaty. Polega on na piciu herbaty w porze podwieczorku – zwykle o godzinie siedemnastej. Mimo, że Brytyjczycy powoli przestają kultywować tę tradycję, herbata nadal jest ich napojem narodowym, a Wielka Brytania jest w czołówce państw pod względem spożycia herbaty na świecie.
Tomasz Zasada
Początki herbaty w Chinach
Pierwsze wzmianki dotyczące napoju z liści herbaty pojawiły się w III wieku p.n.e., kiedy słynny chiński lekarz zalecił napar na poprawienie koncentracji i jako lek na wzmocnienie organizmu. Wraz z rosnącą popularnością, chińscy rolnicy sadzili coraz więcej krzewów herbacianych, rozwijając przy tym sposoby suszenia liści i ich przetwórstwa. Popularność herbaty wzrosła gwałtownie w IV i V wieku, kiedy na terenie całych Chin, na wzgórzach ciągnących się wzdłuż doliny rzeki Jangcy powstawały nowe plantacje. Czas ten określany jest często, jako „złoty wiek” herbaty. Wkrótce napar przyrządzano coraz częściej dla przyjemności, a także dla jego orzeźwiających właściwości. Handlarze zaczęli też sprzedaż pięknych, drogich i eleganckich zestawów do herbaty, a jej samo przyrządzenie i podawanie zmieniło się w prawdziwy ceremoniał. Do czasów panowania dynastii Ming w Chinach produkowano tylko zieloną herbatę. W późniejszym okresie chińczycy wyprodukowali dwa nowe rodzaje herbaty – herbatę czarną i herbatę o aromacie kwiatowym.
Dar dla Cesarza
W 803 r. nasiona krzewu herbacianego z Chin do Japonii przywiózł mnich Dengyo Daishi. Po 5 latach od zasiania ich w klasztorze, gotowy napój podał ówczesnemu cesarzowi Saga, który poznawszy niesamowity smak nowego napoju, rozkazał uprawiać herbatę w kilku prowincjach dookoła stolicy. Kiedy japońsko-chińskie stosunki uległy pogorszeniu, pomiędzy IX a XI wiekiem, przestano pić herbatę na cesarskim dworze, uważając ją za „chiński wynalazek”. W XII wieku kolejny raz przywieziono z Chin nasiona herbaty do Japonii. W kraju tym stworzono unikalny ceremoniał picia i parzenia tego napoju, zwany Cha-no-yu.
Herbata w Polsce i na świecie
W Europie herbata pojawiła się po raz pierwszy dzięki holenderskim kupcom, którzy przywieźli ją na początku XVII wieku handlując z Chinami. W 1618 roku przywieziono ją do Rosji, jako dar Chin dla Cara Aleksandra, a kilkadziesiąt lat później pierwsze nasiona herbaty trafiły do Anglii, Portugalii, Francji oraz Danii, gdzie stały się niezwykle popularne. Napar z „chińskiego zioła” zyskiwał swoich zwolenników wśród arystokratów, a wieść o nim roznosiła się bardzo szybko. W XVII wieku herbata zyskała tak dużą popularność w Anglii, że stała się tam najpopularniejszym napojem. Dzięki koloniom brytyjskim herbata trafiła do Indii, gdzie zaczęto ją uprawiać na dużą skalę w XIX wieku. Stąd trafiła następnie do krajów arabskich. Ciekawy jest fakt, że choć w Indiach i na Cejlonie herbatę zaczęto uprawiać w XIX wieku, kraje te są obecnie największymi producentami herbaty na świecie.
W Polsce herbata obecna jest najprawdopodobniej od XVII wieku, kiedy to leczniczy napar często popijała Ludwika Maria Gonzaga. Za czasów panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego pijali herbatę przedstawiciele rodów magnackich, a zwyczaj popołudniowych pogawędek przy herbacie stał się dla członków elity bardzo popularny. Do pewnego czasu nie potrafiono właściwie przyrządzić naparu z liści herbaty, a do Polski trafiała głównie jej zielona odmiana, uważana powszechnie za niesmaczną. Polacy powoli zaczęli przejmować zwyczaj picia herbaty od Rosjan, ale prawdziwą popularność zyskała ona dopiero dzięki pojawieniu się samowaru, umożliwiającego bardzo łatwe przyrządzenie napoju. Równocześnie pojawiły się na rynku firmy, które zajmowały się sprowadzaniem herbaty z Chin, dzięki czemu w Warszawie powstawały pierwsze herbaciarnie.
Uprawa krzewów
Krzewy herbaty mogą prawidłowo się rozwijać dzięki zapewnieniu im odpowiednich warunków: dostępności promieni słonecznych, obecności częstych i obfitych opadów deszczu. Herbatę uprawia się więc na plantacjach w klimacie tropikalnym, gorącym. Idealny klimat do uprawy tej rośliny panuje w Chinach, Indiach Południowych, Indonezji, Kenii oraz na Cejlonie (Sri-Lanka). Najobfitsze zbiory są zazwyczaj na terenach nizinnych, lecz w celu uzyskania najlepszej jakości krzewów, plantatorzy zakładają uprawy herbaty w terenie górzystym, do wysokości nawet 2 000 m n.p.m. Do rozwoju herbaty ważny jest też lekko kwaśny odczyn gleby. Krzewy herbaciane są również odporne na spadek temperatury poniżej zera stopni Celsjusza, dlatego mróz nie niszczy upraw, a jedynie może wpłynąć na zmniejszenie plonów.
Różne rodzaje herbaty
Najbardziej popularnym i znanym rodzajem jest herbata czarna, która pochodzi z licznych plantacji w Chinach, Indiach i Afryce. Czarna herbata sprzedawana jest w różnych postaciach: liściastej, łamanej, proszkowej i pylistej. Producenci często wzbogacają ją o kawałki owoców, orzechów, czekoladę, wanilię, karmel czy rum. Napar ma ciemny intensywny kolor lub żywy, czerwonawy. Najbardziej popularne gatunki czarnej herbaty to assam, yunnan, darjeeling oraz ceylon.
Kolejnym bardzo znanym rodzajem herbaty jest herbata zielona, która nie jest poddawana procesowi fermentacji. Świeżo zebrane liście poddaje się więdnięciu, parowaniu, zwijaniu i suszeniu. W wielu regionach, wysokiej klasy zielone herbaty produkuje się jeszcze klasyczną, starożytną metodą, wykonując wszystkie czynności ręcznie. Ma ona smak bardziej gorzki niż herbata czarna, a w filiżance napar przybiera barwę jaśniejszą, zbliżoną do cytrynowożółtej lub słomkowej. Dzięki swym właściwościom zdrowotnym jest bardzo ceniona – napar bogaty jest w witaminy C, E, B, sole mineralne oraz garbniki. Coraz popularniejsze stają się herbaty zielone aromatyzowane dodatkami w postaci kwiatów czy owoców. Najbardziej popularne gatunki zielonej herbaty to gunpowder, longjing (lung ching) lub sencha.
Herbata biała powstaje z młodych pączków, które jeszcze się nie rozwinęły. Ich zebranie możliwe jest jedynie na wiosnę, kiedy roślina budzi się z zimowego snu, a w trakcie produkcji poddawana jest tylko procesowi więdnięcia i suszenia. Produkowana jest na niewielką skalę głównie w Chinach. Herbata biała ma odcień lekko srebrnawy, a po zaparzeniu ma kolor jasnosłomkowy. Jest to jeden z najdroższych rodzajów herbaty.
Proces produkcji herbaty żółtej podobny jest do produkcji herbaty białej, ale w tym przypadku pozwala jej się na dłuższe schnięcie, co powoduje, że w smaku różni się w sposób istotny zarówno od białej, jak i zielonej herbaty. Kolor naparu jest zielonkawo-żółty. Taki produkt uznawany jest obecnie za najszlachetniejszy rodzaj herbat.
Herbata oolong (ulung), nazywana często półfermentowaną; produkowana jest na Tajwanie i w Chinach. Zaraz po zebraniu, liście herbaty pozostawiane są na słońcu i kiedy tylko zwiędną, zbiera się je i wytrząsa w bambusowych koszach w celu obtarcia brzegów liści. Czynności te (więdnięcie i wytrząsanie) powtarza się kilkakrotnie na przemian, do momentu, kiedy liście zyskają kolor żółtawy. Wtedy poddaje się je lekkiej fermentacji, która stanowi 12-15% fermentacji zwykłej i procesowi palenia. Oolongi z Tajwanu poddawane są dłuższej fermentacji, dzięki czemu ich napar jest nieco ciemniejszy od herbaty z Chin.
Pochodząca z prowincji Yunnan czerwona herbata pu-erh słynie ze swoich właściwości zdrowotnych. Obniża zawartość tłuszczu w organizmie, reguluje poziom cholesterolu i wspomaga procesy trawienia, stąd znana jest głównie jako odchudzająca. Herbata ta przechodzi dodatkowy proces leżakowania i fermentacji. Jej charakterystyczną cechą jest bardzo silny zapach i smak. Napar jest ciemnobrunatny i gęsty.
Wymieniając najbardziej popularne rodzaje herbat, nie sposób pominąć aromatyzowanych, jak np. earl grey czy lapsang souchong. Herbaty te powstają wskutek mieszania aromatów z liśćmi herbaty czarnej, zielonej, pu-erh lub ulung. Mieszanie odbywa się chwilę przed pakowaniem herbaty. Aromaty uzyskuje się dodając owocowych esencji zapachowych (np. pomarańcza, cytryna) lub płatki kwiatów (np. róża, jaśmin).
Herbata dla zdrowia...
Delektując się smakiem i aromatem herbaty, pijąc ją każdego dnia, często zapominamy o bogactwie jej walorów zdrowotnych. Dobroczynny wpływ naparu herbacianego i jego lecznicze właściwości zostały odkryte już kilka tysięcy lat temu przez chińskich i japońskich lekarzy. Odpowiednio dobrany i przyrządzony napój może stać się lekiem wspomagającym zwalczanie wielu dolegliwości. Napar z liści tej rośliny zawiera wiele składników mających dobry wpływ na ludzki organizm. Z głównych związków występujących w herbacie należy wymienić teinę (odpowiednik kofeiny), taninę (osłabiającą teinę, mająca działanie uspokajające i działająca kojąco zwłaszcza na błonę śluzową żołądka), flawonoidy (inaczej zwane polifenolami, chronią organizm przez wolnymi rodnikami), teaninę (aminokwas obniżający ciśnienie, stymulujący procesy mózgowe), witaminy (B1, B2, A, C i K) oraz minerały (fluor, wapń, żelazo, potas, sód i cynk). Szczególnie ważne dla człowieka są zawarte w herbacie polifenole, które mają działanie antyoksydacyjne. Spowalniają one procesy starzenia i działają przeciwwirusowo. Związki te chronią również przed zawałami serca. Napar z herbaty ma również działanie stymulujące układ krążenia, poprawia funkcje naczyniowe i obniża poziom złego cholesterolu. Działa też bakteriobójczo i bakteriostatycznie, hamuje rozwój i zabija bakterie powodujące dur brzuszny, pałeczki gronkowca oraz paciorkowca. Korzystnie wpływa na układ pokarmowy ułatwiając trawienie i przyswajanie pokarmów, a także pomaga przy zatwardzeniach. Wpływa korzystnie na pracę nerek i dróg moczowych, wzmaga ich czynności, jako umiarkowany środek moczopędny.
... i dla urody
Herbata coraz częściej dodawana jest do kosmetyków, ponieważ zawarte w niej witaminy i minerały mają korzystny wpływ na urodę. Szczególnie jej zielona odmiana znajduje zastosowanie w różnego rodzaju kremach, balsamach do ciała, szamponach i dezodorantach. Zawarta w niej witamina B2 ma właściwości ujędrniające powłoki skórne, a witaminy K i P wzmacniają ścianki naczyń włosowatych. Ten rodzaj herbaty znajduje też zastosowanie jako doskonały filtr UV. Ponadto napar herbaciany z henną stosuje się jako barwnik do włosów, który dodatkowo wzmacnia cebulki i zapobiega wypadaniu włosów.
Sposób na herbatę
Herbata zaparzona w niewłaściwy sposób często traci swoje cenne właściwości lecznicze i nierzadko jest po prostu niesmaczna. Należy więc pamiętać, aby przygotowywać ją według ścisłych reguł. Najważniejsza jest staranność, precyzja, dokładność, zachowanie właściwej kolejności nieskomplikowanych czynności oraz szybkość ich wykonania.
Czarna herbata powinna być zalewana wrzątkiem (100 °C) i zaparzana od trzech do pięciu minut. Po tym czasie herbata staje się gorzka oraz zaczyna się uwalniać tanina, która neutralizuje pobudzające działanie teofiliny i kofeiny. Herbatę zieloną zalewamy zawsze wodą o temperaturze od 60 °C do 80 °C. Należy ją zaparzać maksymalnie trzy minuty, aby nie nabrała gorzkiego posmaku. Te same liście można parzyć nawet do 3 razy, a najwartościowszym naparem jest zazwyczaj drugi. Herbatę białą można parzyć trzykrotnie w temperaturze 85 °C. Tak przygotowany napar zostawia się na ok. 5-7 min., dzięki czemu napój zachowuje najlepsze wartości smakowe. Żółtą herbatę podobnie jak białą można zaparzać kilka razy. Temperatura wody nie powinna przekraczać 80 °C , a pierwsze parzenie może trwać od 1 do 3 minut. Herbatę typu ulung parzy się w temperaturze 90 °C przez 3-4 minuty. Herbata tego typu powinna być zaparzana w dużych dzbankach, aby zrolowane i ususzone liście mogły się całkowicie rozwinąć, dzięki czemu uzyska się w pełni jej wspaniały aromat. Natomiast parzenie herbat typu pu-erh trwa mniej więcej 3 minuty i odbywa się w temperaturze 90-100 °C. Parzenie pu-erh odbywać się może wielokrotnie, bo herbata ta w każdym kolejnym parzeniu oddaje do naparu inne dobroczynne substancje.
Tradycja przetrwała do dzisiaj
W ciągu kilku tysięcy lat zrodziło się też wiele zwyczajów związanych z piciem i przyrządzaniem herbaty. Znanym na całym świecie zwyczajem jest japońska ceremonia picia herbaty – Cha-no-yu. Wiele lat temu narodziła się sztuka, związana z ascetyczną filozofią i estetyką. Do dzisiaj ceremonia parzenia herbaty, która odbywa się w „pawilonie herbacianym” jest rodzajem rytuału ze sztywnymi regułami zachowania, których celem jest osiągnięcie stanu odnowy duchowej i harmonii ze światem.
Z najbardziej znanych należy jeszcze wymienić angielski zwyczaj Five o'clock, zapoczątkowany przez księcia Charlesa II i jego żonę, Catherine de Braganza, którzy byli wyjątkowymi miłośnikami herbaty. Polega on na piciu herbaty w porze podwieczorku – zwykle o godzinie siedemnastej. Mimo, że Brytyjczycy powoli przestają kultywować tę tradycję, herbata nadal jest ich napojem narodowym, a Wielka Brytania jest w czołówce państw pod względem spożycia herbaty na świecie.
Tomasz Zasada
