Do działań mających na celu zwalczanie owadów latających oraz monitorowanie ich występowania służą lampy owadobójcze. Mają one za zadanie przywabianie owadów, zabijanie ich oraz gromadzenie - wyjaśnia dr Aleksandra Gliniewicz z Państwowego Zakładu Higieny.
Trochę historii
Jedna z pierwszych, prostych zbudowanych pułapek składała się ze świecącej żarówki zawieszonej nad miską z płynem, w którym topiły się owady. Natomiast już na początku XX wieku stworzono pułapki, w których na drewnianej ramie wokół żarówki rozpięto siatkę rażącą pod napięciem. „Pierwsze lampy owadobójcze emitujące ultrafiolet (UV) zastosowano w 1938 r., a w latach 40-tych XX w. wprowadzono 40-watowe lampy, których ramę drewnianą na siatkę rażącą zastąpiono metalową" - mówi prof. hab. Stanisław Ignatowicz z Katedry Entomologii Stosowanej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Najpierw lampy te umieszczano na zewnątrz budynków, a następnie stopniowo wprowadzano je do wewnątrz.
Budowa i typy lamp
Tradycyjna, rażąca lampa owadobójcza składa się ze świetlówki mocowanej w oprawce. We współczesnych urządzeniach czynnikiem przywabiającym owady jest światło ultrafioletowe UVA emitowane przez świetlówki. Długość fal UVA waha się od 320 do 380 nm. Średnio jest to 350 nm. W niektórych modelach lamp, aby zwiększyć ich skuteczność, zastosowano dodatkowo substancje przywabiające - pokarmowe albo feromony. Wokół świetlówki znajduje się układ siatek rażących, będących pod wysokim 4000-5000 V napięciem. Dookoła siatki rażącej znajduje się siatka ochronna. Ma ona zapobiec przypadkowemu dotknięciu palcami przez człowieka. U podstawy urządzenia zamocowana jest tacka, na którą spadają martwe owady. „Musi być ona regularnie czyszczona, aby zapobiec wtórnym infestacjom, np. przez chrząszcze żywiące się martwymi owadami"- mówi dr Gliniewicz. W niektórych typach lamp porażone przez prąd owady mogą eksplodować na siatce rozpryskując się na małe kawałeczki. Trzask towarzyszący wyładowaniu elektrycznemu może być negatywnie odbierany w niektórych pomieszczeniach np. w sklepach spożywczych. Czynniki te spowodowały wprowadzenie na rynek lamp owadobójczych z lepem. Zamiast siatek pod napięciem zastosowano tam lepy, które jednocześnie zabijają szkodniki latające oraz gromadzą ich martwe ciała. Zwabione światłem owady przyklejają się do powierzchni wkładu lepnego, nie rozpryskując się. Nie istnieje więc niebezpieczeństwo zanieczyszczenia martwymi szczątkami obszaru wokół urządzenia. Z tego powodu lampy lepowe są doskonałym rozwiązaniem przy monitorowaniu i zwalczaniu owadów w sklepach branży spożywczej. Zastosowanie wkładów w kolorze czarnym pozwala na łatwą i dyskretną identyfikację owadów oraz na oszacowanie wielkości populacji. Kleje stosowane w tych urządzeniach powinny charakteryzować się odpornością na wysoką temperaturę, promieniowanie UV oraz mieć odpowiednią konsystencję w zależności od przeznaczenia (pomieszczenia o większym bądź mniejszym zapyleniu).
Gdzie zainstalować?
Każde pomieszczenie jest inne i przy planowaniu rozmieszczenia pułapek świetlnych należy wziąć to pod uwagę. „Odległość, z której owad reaguje na lampę owadobójczą zależy od jej typu, wzoru, świetlówek i od „natury" poszczególnego szkodnika" - wyjaśnia prof. Ignatowicz. Dodaje, że większość owadów latających nie reaguje na pułapkę z odległości większej niż 30 m. Urządzenia te powinny być umieszczone w takim miejscu, gdzie będą najlepiej widoczne dla owadów. Niestety jednym z najczęściej popełnianych błędów w stosowaniu lamp owadobójczych jest ich nieprawidłowe rozmieszczenie, a także zbyt mała ich liczba.
Należy zwrócić uwagę aby pułapek świetlnych nie instalować w miejscach, w których mogłyby być dostrzegane z zewnątrz, aby nie wabiły owadów z zewnątrz, ale by wyłapywały te, które już przedostały się do pomieszczenia. Lamp nie należy także montować zbyt blisko drzwi, gdyż owady przelecą obok nawet ich nie zauważając. Nie można również instalować urządzeń w pobliżu występowania szybkich ruchów powietrza - przeciągów, strumieni wentylowanego powietrza, ponieważ mogą one uniemożliwić eliminację owadów. Wabiony przez światło lampy szkodnik zostanie zdmuchnięty z trasy dolotu do pułapki. Należy jednak tak instalować urządzenia aby były one widoczne z każdego miejsca w chronionym pomieszczeniu. Bardzo istotna jest także wysokość, na której zamontowana zostanie pułapka. Urządzenia należy zawieszać możliwe nisko, ponieważ muchy zazwyczaj latają na wysokości od 1,5 do 2m.
O czym pamiętać
Skuteczność lamp obniża inne, konkurencyjne oświetlenie, np. świetlówki rtęciowe, które emitują dużo UV. Do oświetlania pomieszczeń stosować należy żarówki albo świetlówki sodowe, które wytwarzają mało UV. Gdy do wnętrza chronionego pomieszczenia pada przez okno światło słoneczne, należy wówczas zasłonić okna lub lampy przenieść do ciemniejszych miejsc. Według standardów American Institute of Baking pułapki świetlne nie powinny być umieszczane w odległości mniejszej niż 3m od miejsc, w których znajdują się otwarte produkty. W pomieszczeniach tych należy stosować tylko i wyłącznie lampy owadobójcze z szeroką tacką bądź z lepem. Jarzeniówki montowane w lampach owadobójczych stopniowo tracą swoją skuteczność. Należy więc je, w zależności od ich typu, wymieniać co 6 lub 12 miesięcy. Informacje o wymianie świetlówek powinny być zapisywane w specjalnym protokole.
Podstawą każdego programu zwalczania szkodników są zabiegi prewencyjne. Niestety pomimo ich zastosowania nie osiągnie się 100 procentowej skuteczności. Nie ma możliwości takiego zabezpieczenia sklepu aby nie dostawały się do niego szkodniki latające. Jednak mimo, że pułapki świetlne nie eliminują wszystkich owadów, to w znacznym stopniu ograniczają ich populację. Sprawia to, że owady nie tylko stają się mniej dokuczliwe dla pracowników i klientów sklepu, ale co najważniejsze zmniejsza się związane z ich występowaniem zagrożenie epidemiologiczne. Katarzyna Sendal
Ramka:
Osa (Vespula) - to rodzaj owadów charakteryzujących się kontrastowym ubarwieniem, zazwyczaj żółto-czarnym. Owad wyposażony jest w żądło, które stanowi naturalną broń w razie zagrożenia, a także ułatwia uśmiercenie ofiary. Osy osiągają do 30 milimetrów długości ciała. Osy żyją w gromadach. Zakładają gniazda przeważnie kulistego kształtu, z szarej masy przypominającej papier, uzyskiwanej w wyniku przeżuwania drewna, następnie mieszanego ze śliną. Choć użądlenie osy bywa bolesne to jad nie jest groźny dla człowieka. Wyjątkiem są osoby uczulone. Jad może wywołać u nich wstrząs anafilaktyczny. Osy są wszystkożerne, mogą być szkodnikami owoców, atakują także inne owady. Są roznosicielami niektórych chorób zakaźnych.
Mucha domowa (Musca domestica) - to szkodnik występujący na całym świecie. Jest niewielka, samica jest większa od samca i osiąga do 7,5 mm długości, na ciemnoszarym tułowiu widoczne są podłużne paski. Odwłok o barwie szarożółtej jest jaśniejszy na spodniej części. Nogi są zakończone pazurkami i przylgami. Mucha posiada aparat typu liżącego. Służy on do zlizywania pokarmu płynnego lub stałego, który zostaje rozpuszczony enzymami śliny. Oczy zapewniają 360° pole widzenia. Mucha lata dość wolno, ok. 8 km/h, a skrzydłami uderza do 33 razy na sekundę. Żyje ok. 4 tygodnie. W ciągu całego swojego życia samica składa od 600-2000 jaj. Codziennie na świat przychodzi populacja much liczniejsza od całej ludzkości. Owad ten tworzy olbrzymie zagrożenie epidemiologiczne. Badania dowiodły, że mucha na powierzchni swego ciała może przenieść do 6 milionów, a w jelicie czterokrotnie więcej - prawie 30 milionów mikroorganizmów. Wśród, których znaleźć można powodujące tak groźne choroby jak paratyfus, dur brzuszny, cholera, gruźlicę, czerwonkę, dyzenteria, salmonellozę, polio, a także stadia przetrwalnikowe pasożytów.
Zasady prawidłowego instalowania lamp owadobójczych:
nie umieszczaj lampy zbyt wysoko. Pamiętaj jednak aby dolne krawędzie urządzenia znajdowały się powyżej linii głowy pracujących osób,zawieś ją pod kątem 90 stopni w stosunku do głównego źródła światła np. okna,powinna ona być zawieszona na takiej wysokości i w takiej pozycji aby nie oddziaływała na wzrok pracowników,nie umieszczaj lamp w miejscach gdzie występują silne ciągi powietrza,zawieś lampy w odpowiedniej odległości od stanowisk pracy; odległość ta może wahać się od 0,8 do 4,5m w zależności od mocy lampy i rodzaju obudowy (dokładne dane na ten temat znaleźć można w instrukcji użytkowania),należy zastosować ilość lamp odpowiednią do chronionej powierzchni (dane na ten temat zamieszczone są w instrukcji obsługi),w pomieszczeniach o dużej wilgotności lub, w których występują substancje mogące uszkodzić tworzywa należy stosować lampy ze stali nierdzewnej,co 6-12 miesięcy, w zależności od zaleceń producenta, należy wymieniać żarówki,trzeba regularnie czyścić i konserwować lampy - czyścić siatkę, wymieniać lep oraz usuwać martwe owady z tacki,bezpośrednio nad otwartym produktem nie instalować lamp rażących gdyż szczątki martwych owadów mogłyby go zanieczyścić,stosować pokryte specjalną folią przepuszczającą promieniowanie UV żarówki bez odpryskowe.
Okiem eksperta:
Artur Dudek
Przedstawiciel handlowy ds. marketingu POMEL Sp. z o.o.
Jak należy prawidłowo zabezpieczyć żywność w sklepach spożywczych przed szkodnikami?
Istotą prawidłowego zabezpieczenia żywności przed szkodnikami w sklepach spożywczych jest prawidłowe dobranie odpowiednich środków ochrony, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa w określonym miejscu. Dlatego ważne jest zastosowanie urządzeń zawierających jak najwięcej czynników stymulujących szkodniki. Nowe pułapki świetlne DEAL eco oraz I-DEAL łączą kilka czynników wabienia owadów latających: światło, przywabiacze zapachowe - feromony oraz idealne powierzchnie do lądowania dla owadów. Te trzy elementy powodują, że pułapki mają większą skuteczność. Feromony mogą z powodzeniem konkurować z silnymi zapachami pożywienia ale istotne jest żeby nie były odstraszające i zbyt wyczuwalne dla osób przebywających wewnątrz pomieszczeń. Wszystkie pułapki firmy POMEL są tak zaprojektowane aby przyciągały owady nawet jeśli nie działają inne czynniki wabiące. Zostały w nich zastosowane specjalne wzory i kolory, które przyciągają owady do lądowania. Należy je również odpowiednio umieścić w pomieszczeniu, np. w miejscach spokojnych o wolnym ruchu powietrza, które są naturalnym miejscem spoczynku owadów. Lampa owadobójcza powinna również zawisnąć nad stoiskiem z mięsem, które jest szczególnie narażone na obecność owadów.
Jakie urządzenia służą do tego typu ochrony?
Z pewnością nasze Lampy owadobójcze są niezawodnym sposobem na taką ochronę. Modele DEAL eco oraz I-DEAL z powodzeniem można stosować w pomieszczeniach gdzie jest bezpośredni kontakt z żywnością. Stosowane w nich bezpieczne antyrozpryskowe świetlówki UV-A oraz wkłady lepowe z feromonami stanowią skuteczne połączenie kierowane na walkę przeciwko owadom.
Czym należy się kierować przy wyborze odpowiedniego urządzenia?
Trzeba zwrócić uwagę na stopień ochrony IP czyli zapylenie oraz wilgotność pomieszczenia, obszar na jakim ma skutecznie działać lampa. Ważne jest żeby zastosowane świetlówki były ofoliowane co nie stanowi zagrożenia dla produktów spożywczych. Pragnę również zaznaczyć, iż lampy nasze posiadają deklaracje zgodności CE, WE, znak bezpieczeństwa „B", jak również są zgodne z wymaganiami HACCP.
Czy tego typu urządzenia są niezbędnym wyposażeniem każdego sklepu spożywczego?
Zdecydowanie tak.
Katarzyna Sendal
