Ustawa o przewadze kontraktowej ustanawia nowe, nieznane dotąd w Polsce narzędzie w katalogu uprawnień Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Akt ten ma pomóc skuteczniej chronić słabszych przedsiębiorców działających na rynku rolno-spożywczym aniżeli ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, której regulacje dotyczące zakazu nadużywania pozycji dominującej rzadko mają zastosowanie do szeroko rozumianego rynku spożywczego.
Choć panuje powszechne przekonanie, że ustawa ta ma zapobiegać nieuczciwym praktykom dużych zagranicznych sieci handlowych, to jednak należy mieć na uwadze, że zakazy ustawowe odnoszą się w równym stopniu do dostawców jak i odbiorców produktów rolno-spożywczych. Możliwość zastosowania ustawy w praktyce zależy jednak od kilku czynników:
- występowania interesu publicznego;
- spełnienia progu istotności relacji pomiędzy dostawcą a nabywcą;
- posiadania przewagi kontraktowej;
- nieuczciwego wykorzystywania ww. przewagi.
Jak podkreślają przedstawiciele Prezesa UOKiK, organ ten będzie podejmował działania tylko w sytuacji, gdy poddawane w wątpliwość praktyki w negatywny sposób oddziałują na cały rynek lub jego istotną część. Aktywność Prezesa UOKiK powinna zostać zatem uzasadniona szeroko pojętym interesem publicznym. Przy ocenie zasadności wszczęcia postępowania, Prezes UOKiK brał będzie pod uwagę m.in. wpływ praktyki na konkurencję oraz konsumentów, wolumen zamówień objętych praktyką, czy też wpływ aktywności przedsiębiorców na cenę końcową produktu. Zdaniem Prezesa UOKiK, ustawa o przewadze kontraktowej nie ma zatem służyć rozwiązywaniu dwustronnych konfliktów na linii dostawca-nabywca. W tym zakresie nadal właściwa pozostanie inna obowiązująca już od lat regulacja, tj. ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, na podstawie której można dochodzić roszczeń w procesie cywilnym.
Wielkość relacji
Aby ustawa mogła mieć w ogóle zastosowanie do relacji na linii dostawca-nabywca, konieczne jest osiągnięcie konkretnego progu finansowego. Zdecydowano się na taki krok, by wyeliminować konieczność zajmowania się przez Prezesa UOKiK sprawami o znaczeniu bagatelnym. Z tego też względu koniecznym warunkiem jest, by roczne obroty pomiędzy dostawcą a nabywcą przekraczały 50 tys. zł, a roczny obrót grupy kapitałowej, do której należy przedsiębiorca nieuczciwie wykorzystujący przewagę kontraktową przekraczał 100 mln zł.
Przewaga kontraktowa
Jeśli wskazane powyżej progi zostaną przekroczone, można przejść do oceny występowania przewagi kontraktowej. Zgodnie z ustawową definicją, przewagą kontraktową jest sytuacja nabywcy względem dostawcy, w której dla dostawcy nie istnieją wystarczające i faktyczne możliwości zbycia produktów rolnych lub spożywczych do innych nabywców oraz występuje znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym na korzyść nabywcy. Definicja ta znajduje odpowiednie zastosowanie również do relacji odwróconej, tj. dostawca vs nabywca.
Niestety szeroki i otwarty zakres powyższej definicji sprawia, że należy spodziewać się trudności w jej zastosowaniu w praktyce.
Nieuczciwe wykorzystanie przewagi kontraktowej
Zgodnie z ustawą, wykorzystanie przewagi kontraktowej jest nieuczciwe, gdy jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes.
Aby rozjaśnić powyższą definicję, ustawodawca wskazał bardzo szeroki i otwarty katalog działań zabronionych, uznawanych odtąd za nieuczciwe wykorzystanie przewagi kontraktowej. Na mocy ustawy niedozwolone będzie m.in.:
- nieuzasadnione rozwiązanie umowy lub zagrożenie jej rozwiązania;
- przyznanie wyłącznie jednej stronie uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia;
- uzależnianie zawarcia lub kontynuowania umowy od przyjęcia lub spełnienia przez jedną ze stron innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
- nieuzasadnione wydłużanie terminów płatności za dostarczone produkty rolne lub spożywcze;
- pobieranie opłat dotychczas powszechnych w obrocie: m.in. opłaty za powierzchnię ekspozycyjną i sprzedażową, opłaty za usługi reklamowe, opłaty za przeprowadzenie akcji okolicznościowej, opłaty za przekazywanie informacji o sprzedaży wyrobów w poszczególnych placówkach handlowych, opłaty z tytułu otwarcia nowej placówki nabywcy, opłaty za brak zwrotów produktów, opłaty za koszty utylizacji produktów.
Postępowanie
Spełnienie powyższych przesłanek lub choćby wysokie prawdopodobieństwo ich wypełnienia może skłonić Prezesa UOKiK do wszczęcia postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Należy jednak pamiętać, że postępowanie to wszczynane jest z urzędu, a więc Prezes UOKiK w żadnym razie nie jest związany wnioskami i żądaniami uczestników rynku w tym zakresie. Takie postępowanie może zostać poprzedzone postępowaniem wyjaśniającym, podobnie jak w przypadku od lat już stosowanej procedury w sprawach antymonopolowych.
Prezes UOKiK oraz strony postępowania będą wyposażone w podobne uprawnienia, jak w przypadku wspomnianej już ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Oznacza to w szczególności, że Prezes UOKiK będzie uprawniony do przeprowadzania niezapowiedzianych kontroli w siedzibie przedsiębiorcy.
Co do zasady, postępowanie w sprawie nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej nie powinno trwać dłużej niż 5 miesięcy od daty jego wszczęcia, jednak praktyka Prezesa UOKiK pokazuje, że terminy te są często wielokrotnie przedłużane.
Sankcje
Przedsiębiorcom, wobec których Prezes UOKiK stwierdzi naruszenie ustawy o przewadze kontraktowej, grozi kara finansowa w wysokości nawet 3% rocznego obrotu. Choć należy spodziewać się, że kara w tej wysokości przewidziana będzie jedynie za najbardziej poważne naruszenia ustawy, to jednak nie należy bagatelizować zagrożenia w tym zakresie.
Środki zaradcze
Z uwagi na powyższe zagrożenia, zarówno dostawcy produktów rolno-spożywczych, jak i ich nabywcy, powinni zwrócić szczególną uwagę na zapisy już obowiązujących umów. Konieczna jest ich weryfikacja pod kątem występowania klauzul mogących naruszyć postanowienia ustawy. Ich niezwłoczna zmiana może okazać się niezbędna, bowiem nawet nieumyślne działanie może stanowić podstawę do wymierzenia kary finansowej przez Prezesa UOKiK. Warto zatem podjąć odpowiednie kroki wcześniej.
Tomasz Kaźmierczak
Associate, KRK Kieszkowska Rutkowska Kolasiński
